U petak, 15. avgusta 2025. godine u 11 časova u Konaku kneza Miloša u Topčideru, nakon uvodnih reči dr Dušice Bojić, direktora Istorijskog muzeja Srbije, i kustosa Srđana Beljića, jednog od autora izložbe, biće otvorena tematska izložba pod nazivom „Putovanje u XIX veku”, koju je pripremio autorski tim koji čine kustosi istoričari Boris Marković, Srđan Beljić i Nikola Milikić.

Devetnaesti vek predstavlja doba velikih promena na polju nauke, tehnologije, ekonomije, politike i društvene misli. Jedan od brojnih transformativnih procesa koji su obeležili 19. vek upravo je vezan za putovanje, kao pojavu koja je od aktivnosti neznatnih manjina postala sveprisutna u životima ljudi širom sveta. Pronalasci poput parobroda i železnice činili su najudaljenije krajeve sveta dostupnim i omogućavali širim slojevima stanovništva da se otisnu na put. Upravo ovaj spoj infrastrukturnih, tehnoloških i kulturnih promena koje su to omogućile nazivamo putničkom revolucijom.

Za srpski narod, 19. vek je predstavljalo vreme velikih izazova i dugotrajne borbe za sticanje nezavisnosti od Osmanske imperije. Nakon Prvog i Drugog srpskog ustanka, koji su postavili temelje moderne srpske državnosti, usledila je modernizacija srpskog društva i izgradnja države, vođena zapadnoevropskim uzorima. Tako je, pored brojih drugih novina, u Srbiju vremenom stigla i putnička revolucija.

U cilju sveobuhvatnijeg pristupa ovoj složenoj temi, autorski tim je koncept izložbe osmislio u formi od tri zasebne celine. Prvi deo bavi se pitanjima tehnoloških i infrastrukturnih promena koje su postavile temelj modernog putovanja, kao i dinamikom kojom su ove promene stizale u naše krajeve. Druga celina posvećena je predstavljanju srpskih devetnaestovekovnih putnika, njihovih motiva za putovanje i utisaka koje su sa tih putovanja donosili. Kako se u centar pažnje stavljaju motivi za putovanjem, u poglavljima ove celine posetilac se susreće sa srpskim izbeglicama, trgovcima, hodočasnicima, državnim stipendistima, kao i prvim turistima. Treća celina odnosi se na inostrane putnike koji su tokom 19. veka obilazili srpske zemlje i ostavljali svoje utiske u dnevničkim zapisima i brojnim putopisnim delima.

Kralj Milan s pratnjom i saputnicima na brodu na putu za Jerusalim, fotografija, 1889.

Izložba „Putovanje u XIX veku” obogaćena je velikim brojem originalnih eksponata Istorijskog muzeja Srbije koji svedoče o razvoju putovanja u Srbiji i svetu 19. veka. Među izloženim eksponatima posetioci će biti u prilici da vide putne isprave srpskih izbeglica koje su nakon propasti Prvog srpskog ustanka 1813. godine spas potražile u Austrijskoj i Ruskoj carevini, kao i pasoš kneza Mihaila Obrenovića. Dodatnu atraktivnost izložbi pružaju multimedijalni sadržaji.

Drugo i treće poglavlje postavke predstavljeni su na dva zasebna televizora osetljiva na dodir, na kojima će posetioci sami moći da otkriju priču o srpskim putnicima i stranim putopiscima. Za razvoj ovih segmenata bila je zadužena Josipa Tivanovac, dok dizajn same postavke, njen vizuelni identitet i prateći katalog potpisuje Iva Jotić Lubura.
Za poseban segment izložbe, koji čini svojevrsna umetnička instalacija, oličena u karakterističnom putokazu i maketama najreprezentativnijih prevoznih sredstva 19. veka – kočijama, lokomotivi i parobrodu, bila je zadužena grupa umetnika okupljenih u kolektivu „Kamen papir makaze”. Izložba je obogaćena video materijalom koji je ustupio Državni audiovizuelni arhiv Srbije, Jugoslovenska kinoteka.

Izložba „Putovanje u XIX veku” je postavljena u posebnom delu Konaka, namenjenom tematskim izložbama, dok u je u ostalim prostorijama prikazana stalna postavka „Srbija 1804–1903”.

Izložba je realizovana pod pokroviteljstvom Ministarstva kulture Republike Srbije, a uz podršku kompanija Telekom Srbija i „Toyota Srbija”.

Foto naslovna Vilijem Henri Bartlet, Beograd (Pogled na beogradsku tvrđavu), litografija, 1939